Ngày 15/3/2010, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 346/QĐ-TTg về phê duyệt Quy hoạch hệ thống cảng cá, bến cá đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Đến nay, cả nước đã đầu tư xây dựng, nâng cấp và mở rộng được 83 cảng cá từ nhiều nguồn vốn (ODA, Biển Đông-Hải Đảo, ngân sách nhà nước…); đáp ứng cho khoảng 82.000 tàu cá cập cảng, lượng hàng thủy sản qua cảng đạt khoảng 1,6 triệu tấn.

Tàu cá neo đậu tại khu vực vịnh Mân Quang (Đà Nẵng).

Những kết quả đạt được

Trong thời gian từ năm 2010 đến nay, thực hiện quy hoạch, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các địa phương tập trung nâng cấp, mở rộng các cảng cá để đáp ứng nhu cầu phát triển nghề cá và dịch vụ hậu cần cho tàu cá theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đảm bảo các yêu cầu ngày càng cao về bảo vệ môi trường và an toàn vệ sinh thực phẩm. Cụ thể, trong các năm 2010 - 2013, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã đầu tư nâng cấp, mở rộng được 7 cảng cá loại I /15 cảng cá loại I theo quy hoạch (hoàn thành 3 cảng đưa vào sử dụng)từ nguồn vốn do Bộ trực tiếp quản lý (vốn đã giải ngân là khoảng 160 tỷ đồng/2.303 tỷ đồng nhu cầu của quy hoạch, tỷ lệ đạt 7% so với nhu cầu).

Theo Quyết định số 1349/QĐ-TTg ngày 09/8/2011của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá đến năm 2020 tầm nhìn đến năm 2030, theo đó đến năm 2020 cả nước có 131 khu neo đậu tránh trú bão (trong đó: 17 khu neo đậu cấp vùng và 114 khu neo đậu cấp tỉnh). Đến nay, đã và đang đầu tư xây dựng là 65 khu neo đậu tránh trú bão; đã hoàn thành đưa vào sử dụng và công bố theo quy định tại Nghị định 80/2012/NĐ-CP ngày 08/10/2012 của Chính phủ về quản lý cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão đối với 35 khu (Quyết định 1044/QĐ-BNN-TCTS ngày 14/05/2014), với sức chứa 20.776 tàu. Ngoài ra còn 06 khu neo đậu đã hoàn thành các hạng mục chính có thể đưa vào sử dụng với sức chứa 10.000 tàu; hiện nay đang thực hiện thủ tục công bố theo quy định. Tổng cộng có 41 khu neo đậu tránh trú bão với công suất 30.776 tàu neo đậu theo yêu cầu (đạt 36,6% so với quy hoạch).

9 tháng đầu năm 2014, số lượng tàu thuyền qua cảng và khu neo đậu tránh trú bão là 415.438 lượt; sản lượng hàng hóa thủy sản qua cảng là 957.715 tấn, hàng hóa khác là 369.719 tấn. Hàng năm, Bộ NN & PTNT đã tiến hành tổ chức công bố mở, đóng cảng cá theo thẩm quyền, công bố danh sách khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá trên phạm vi toàn quốc. Năm 2014 đã công bố 35 khu neo đậu tránh trú bão (Quyết định 1044/QĐ-BNN-TCTS ngày 14/05/2014) theo quy định tại Nghị định 80/2012/NĐ-CP ngày 08/10/2012 của Chính phủ về quản lý cảng cá; đồng thời tổ chức các Đoàn kiểm tra tình hình thực hiện quy hoạch và quản lý cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá; hiện đang tiến hành xây dựng và ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật đối với cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá. Đã tổ chức 04 lớp đào tạo, tập huấn nâng cao kỹ năng quản lý cho cán bộ quản lý cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão và kiến thức đảm bảo an toàn cho cán bộ các địa phương ven biển.Đến nay mới có 04/28 tỉnh ban hành Quy chế Quản lý Cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão của tỉnh (Thái Bình, Ninh Thuận, Bà Rịa Vũng Tàu, Bến Tre).

Một số tồn tại, hạn chế

Công tác quản lý cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá vẫn còn một số tồn tại, bất cập như:Một số cảng cá, bến cá, khu neo đậu tránh trú bão đầu tư xây dựng trước đây theo quy hoạch cũ nhưng không được quan tâm đầu tư nâng cấp, mở rộng, do vậy năng lực cảng cá không phù hợp với quy mô của quy hoạch theo Quyết định số 346/QĐ-TTg và Quyết định số 1349/QĐ-TTg và nhu cầu phát triển tàu cá của các địa phương hiện nay. Dự án cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão chậm được bố trí vốn, việc đầu tư xây dựng chưa đáp ứng tiến độ, công suất thiết kế và quy mô năng lực theo quy hoạch. Tình trạng bị quá tải, xuống cấp xảy ra ở các cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão, không đảm bảo cho tàu cá ra vào để bốc dỡ hàng hóa và neo đậu tránh trú bão; cửa ra vào cảng, luồng lạch, vùng nước đậu tàu bị bồi lắng không được nạo vét, luồng tàu thiếu phao tiêu báo hiệu; đá ngầm chưa được xử lý, tuyến luồng không ổn định gây nguy hiểm cho tàu thuyền. Việc ban hành Quy chế quản lý cảng cá, bến cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá chưa được các địa phương quan tâm thực hiện. Hiện nay mới có tỉnh Thái Bình, Ninh Thuận, Bà Rịa Vũng Tàu, Bến Tre, đã ban hành Quy chế quản lý cảng cá, bến cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá.

Những bất cập trên chủ yếu có nguyên nhân từ công tác xây dựng quy hoạch và điều chỉnh quy hoạch cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão chưa theo kịp sự phát triển đội tàu khai thác hải sản (số lượng và công suất, kích thước của tàu cá ...), quy trình dự báo thiên tai trên biển và tình hình biến đổi khí hậu. Công tác khảo sát, lập dự án, thiết kế kỹ thuật và công tác thẩm định thiết kế công trình của các dự án của một số địa phương chưa sát với đặc thù công trình cảng cá, neo đậu tránh trú bão, các thông số kỹ thuật tàu thuyền nghề cá, nhất là các khu neo đậu tránh trú bão ở miền Trung; chọn vị trí không tận dụng điều kiện tự nhiên, thiết kế bố trí luồng lạch và cửa vào khu neo đậu không hợp lý, khoảng cách các trụ neo ngắn, thiết kế trụ neo, kết cấu kè, bến khó sử dụng, không phù hợp với tàu cá. Tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật thiết kế cảng cá, khu neo đậu còn thiếu và chưa phù hợp nhưng chậm được nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung. Công tác duy tu bảo dưỡng chưa được các địa phương quan tâm thực hiện thường xuyên, kịp thời nên đã dẫn đến công trình nhanh xuống cấp. Cơ chế quản lý sau đầu tư còn nhiều bất cập, công táccông bố cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão theo Nghị định số 80/2012/NĐ-CP ngày 08/10/2012 của Chính phủ về quản lý cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá chưa thực sự được các địa phương quan tâm thực hiện. Việc tổ chức tuyên truyền, phổ biến, công bố thông tin các khu neo đậu để ngư dân trong tỉnh cũng như các địa phương khác biết để đưa tàu vào tránh trú bão còn yếu; thiếu hướng dẫn, tổ chức diễn tập kỹ thuật neo đậu tàu thuyền cho ngư dân...

Một số giải pháp

Rà soát, điều chỉnh quy hoạch cảng cá, bến cá, khu neo đậu tránh trú bão cho phù hợp nhu cầu phát triển trong lĩnh vực khai thác thủy sản, đồng thời phải đảm bảo ứng phó với yếu tố biến đổi khí hậu, lũ lụt do việc xả lũ của các công trình thủy lợi và thủy điện trong mùa mưa, bão. Triển khai Dự án điều chỉnh quy hoạch cảng cá, bến cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá trong năm 2015.

Điều chỉnh tiêu chí khu neo đậu tránh trú bão; cập nhật, hoàn chỉnh, ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn thiết kế công trình cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão. Tăng cường công tác quản lý chất lượng thiết kế kỹ thuật xây dựng các công trình khu neo đậu tránh trú bão thông qua hình thức thẩm tra thiết kế kỹ thuật của cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành.

Triển khai thực hiện Nghị định 67/2014/NĐ-CP ngày 07/7/2014 của Chính phủ về một số chính sách phát triển thủy sản trong việc đầu tư cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão; rà soát, xây dựng tiêu chí, định mức phân bổ kinh phí ngân sách nhà nước; tập trung bố trí vốn đầu tư hoàn thành dứt điểm các cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão gần ngư trường trọng điểm, vùng tần suất bão cao.

Có chính sách khuyến khích, thu hút các thành phần kinh tế tham gia đầu tư và khai thác các cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão, theo hướng có các điều khoản hỗ trợ đủ mạnh, đủ hấp dẫn để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này.

Tăng cường công tác quản lý Nhà nước về cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão từ Trung ương đến địa phương; quản lý thống nhất trên toàn quốc về cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão; nâng cao trách nhiệm trách nhiệm của các cấp, các ngành, các cơ quan chức năng trong công tác quản lý cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá; kiện toàn tổ chức, tăng cường năng lực quản lý cho các Ban quản lý cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão địa phương; nâng cao năng lực về công tác quản lý, vận hành cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho cán bộ quản lý; Tăng cường tổ chức tuyên truyền, phổ biến cho ngư dân phương pháp, cách thức neo đậu tàu cá trong khu neo đậu tránh trú bão; Đôn đốc, kiểm tra công tác bảo vệ, duy tu, bảo dưỡng công trình; công tác đảm bảo an ninh, trật tự, bảo vệ môi trường tại cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá.