Cảnh sát biển Trung Quốc (CCG), gọi tắt là Hải cảnh, được thành lập tháng 03/2013, trên cơ sở tái cơ cấu Cục Hải dương Quốc gia, thành lập Cục Cảnh sát biển - thống nhất chỉ huy các lực lượng "tuần tra, chấp pháp ở Biển Đông và Biển Hoa Đông", bao gồm các lực lượng: Hải giám (CMS), Hải cảnh (Cảnh sát biển của Cục quản lý biên phòng - BCD), Ngư chính (Cơ quan đảm bảo thực thi pháp luật Ngư nghiệp - FLEC), Tổng cục Hải quan và Cơ quan Hải dương Trung Quốc (GAC). Theo đó, các lực lượng này khi hoạt động ở Biển Đông và Biển Hoa Đông đều phải lấy danh nghĩa Cảnh sát biển Trung Quốc và sẽ chịu sự "chỉ huy nghiệp vụ" của Cục Cảnh sát biển thuộc Bộ Công an Trung Quốc và “quản lý hành chính” của Bộ Đất đai và Tài nguyên.

Phù hiệu của Lực lượng Cảnh sát biển Trung Quốc.

Việc hợp nhất 4 lực lượng hàng hải thành một tổ chức thống nhất, nằm dưới sự điều hành của một cơ quan chủ quản duy nhất là một phần trong kế hoạch đầy tham vọng của Trung Quốc nhằm phát triển lực lượng tuần duyên có quy mô, sức mạnh ngang bằng với các nước như Mỹ, Nhật Bản; phù hợp với điều kiện mới, nâng cao khả năng phối hợp hiệp đồng giữa các cơ quan chấp pháp, giảm sự chồng chéo chức năng khi thực hiện nhiệm vụ. Việc hợp nhất này cũng cho thấy, Trung Quốc đang thể hiện quyết tâm hợp thức hóa và tập trung hóa chiến lược xâm lấn biển.

Hiện tại, Cảnh sát biển Trung Quốc được trang bị khoảng 400 tàu tuần tra, 10 máy bay các loại trong đó có ít nhất 1 trực thăng vận tải đa năng Mi-8, 2 máy bay cánh cố định Y-12 cùng một số trực thăng khác do Trung Quốc sản xuất.

Trước khi sáp nhập, loại tàu tuần tra lớn nhất của Hải Cảnh Trung Quốc là 2 tàu khu trục nhỏ lớp Giang Hồ I được sửa đổi mang số hiệu 1002 và 1003. Sau khi sáp nhập, CCG đã được trang bị thêm ít nhất 90 tàu tuần tra loại lớn có lượng giãn nước từ 1.000 - 4.000 tấn. Trong đó nổi bật là các tàu: Hải cảnh 2350 (trước đây là tàu Hải giám 50) lượng giãn nước toàn tải 3.980 tấn, Hải cảnh 2151 (trước đây là Hải giám 51) lượng giãn nước 1.970 tấn, Hải cảnh 2146 (trước đây là Hải giám 46) lượng giãn nước 1.101 tấn, Hải cảnh 2166 (trước đây là Hải giám 66) lượng giãn nước 1.290 tấn, Hải cảnh 1115 (trước đây là Hải giám 15) lượng giãn nước 1.740 tấn.

Tàu của Lực lượng Cảnh sát biển Trung Quốc.

Đặc biệt, gần đây, Trung Quốc đang tiến hành chương trình đóng mới tàu tuần tra cỡ lớn có lượng giãn nước tới 4.000 tấn, ít nhất 3 chiếc loại này đã được hạ thủy mang số hiệu 2401, 3401 và 1401. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đang lên kế hoạch đóng các loại tàu tuần tra có lượng giãn nước tới 5.000 tấn và 12.000 tấn để trang bị cho Hải cảnh.

Cụ thể, tham vọng của Cảnh sát biển Trung Quốc trong tương lai sẽ là đóng mới và đưa vào trang bị: Ít nhất 2 tàu tuần tra ngoài khơi có lượng giãn nước trên 10.000 tấn, 4 tàu tuần tra có lượng giãn nước 5.000 tấn, 4 tàu tuần tra có lượng giãn nước 4.000 tấn, 23 tàu tuần tra có lượng giãn nước 3.000 tấn, 10 tàu tuần tra có lượng giãn nước 1.500 tấn, 27 tàu tuần tra có lượng giãn nước 1.000 tấn. Khi kế hoạch này hoàn thành, Cảnh sát biển Trung Quốc sẽ là lực lượng có quy mô hàng đầu khu vực châu Á và vượt qua cả Cảnh sát biển Nhật Bản. Các tàu Cảnh sát biển Trung Quốc được trang bị khá tốt, một số tàu được trang bị pháo 37mm và súng máy hạng nặng cùng các thiết bị hỗ trợ khác.

Nhiệm vụ của CCG rất đa dạng, bao gồm: tuần tra vùng lãnh hải và lãnh thổ tranh chấp; chống buôn lậu, chống vi phạm chủ quyền; kiểm soát và kiểm tra tàu biển; đảm bảo an toàn và an ninh ven biển; nghiên cứu và khảo sát biển; tìm kiếm cứu nạn trên biển; bảo vệ thủy sản và các nguồn tài nguyên biển…

Hiện nay, mỗi tỉnh ven biển của Trung Quốc đều có từ 1-3 đội tàu Hải cảnh, tổng cộng có 20 đội tàu trải dọc theo các tỉnh ven biển. Cụ thể: Phúc Kiến: 3; Quảng Đông: 3; Quảng Tây, Liêu Ninh, Sơn Đông, Triết Giang mỗi tỉnh có 2 đội tàu. Các tỉnh Hà Bắc, Thượng Hải, Giang Tô, Thiên Tân mỗi tỉnh có 1 đội tàu. Riêng quần đảo Hải Nam, Trung Quốc bố trí 2 đội tàu, điều đó cho thấy đây là khu vực Bắc Kinh đặc biệt chú trọng.