(Canhsatbien.vn) - 

Cách mạng công nghiệp lần thứ Tư đã và đang ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có giáo dục và đào tạo. Trước yêu cầu ngày càng cao về chất lượng đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự phát triển một quốc gia, dân tộc, của các tổ chức, các ngành nghề, đã hình thành một phương thức giáo dục mới - giáo dục thông minh gắn với xây dựng nhà trường thông minh.

Giờ học chuyên ngành Điện tàu ở Trung tâm Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ Cảnh sát biển. Ảnh: Đức Tĩnh

Trước khi bùng nổ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ Tư thì giáo dục và đào tạo vẫn mang tính truyền thống, đó là việc tổ chức lớp học của nhà trường với người thầy đóng vai trò là trung tâm của quá trình dạy và học; sự tương tác với học viên của giáo viên diễn ra trực tiếp ngay trên lớp học; trang bị vật chất phục vụ giảng dạy thô sơ, chủ yếu là cách trình bày với bảng đen, phấn trắng. Tuy nhiên, xu thế giáo dục đã có sự thay đổi do ảnh hưởng bởi chính các thành tố chính của cuộc cách mạng 4.0 (Mạng lưới vạn vật kết nối internet-IoT, Big Data, Công nghệ AI, Công nghệ Blockchain…) đã chuyển từ giáo dục truyền thống sang giáo dục thông minh. Giáo dục hiện đại trở thành một mảnh ghép quan trọng trong xây dựng xã hội học tập thông minh nhằm phát triển quốc gia thông minh.

Thuật ngữ “Smart Education (SmE)” không chỉ hàm ý một nền giáo dục “thông minh”, mà hơn thế nữa, SMART còn là từ viết tắt để diễn tả các đặc trưng của SmE, đó là: (1) Self-directed (Tự định hướng); (2) Motivated (Có động cơ); (3) Adaptive (Có khả năng tương thích), (4) Resource enriched (Có nguồn học liệu phong phú) và (5) Technology embedded (Có áp dụng công nghệ). Như vậy, giáo dục thông minh là nền giáo dục có sự hỗ trợ rất nhiều của công nghệ, cung cấp cho người học chương trình học “mọi lúc, mọi nơi”, phù hợp với nhiều đối tượng đào tạo khác nhau (khả năng thích nghi cao), cá nhân hóa nội dung đào tạo… Ngoài ra, khác với giáo dục truyền thống, giáo dục thông minh ứng dụng rộng rãi công nghệ trong mọi hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học của các nhà trường. Giáo dục thông minh của một nhà trường theo cách tiếp cận của chúng tôi cần có các thành tố sau:

Thứ nhất, khuôn viên thông minhSMART CAMPUS Xây dựng một khuôn viên thông minh là việc tổ chức và ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông tiên tiến để tự động theo dõi và kiểm soát mọi cơ sở trong khuôn viên trường. Một số yêu cầu chính của một khuôn viên thông minh, đó là: (1) Cơ sở hạ tầng thông minh, (2) Môi trường học tập thông minh, (3) Phòng học/ Giảng đường thông minh và (4) Công nghệ thông minh (IoT, điện toán đám mây...).

Thứ hai, sư phạm thông minh - Smart Pedagogy Hiện nay, nhất là đối với những nền giáo dục tiên tiến, hiện đại trên thế giới, đã xuất hiện sự thay đổi tư duy giữa quá trình dạy và học. Đối với quá trình dạy, cần chuyển từ truyền thụ kiến thức sang hình thành phẩm chất và phát triển năng lực người học. Đối với việc học, cần chuyển từ học thuộc, nhớ nhiều sang hình thành năng lực, kỹ năng, vận dụng, thích nghi, giải quyết vấn đề, tư duy độc lập. Khi có sự thay đổi về tư duy trong giáo dục - đào tạo cũng là lúc hình thành nên tư duy sư phạm mới, đó là sư phạm thông minh. Một số chiến lược giảng dạy và học tập của sư phạm thông minh được chỉ ra là: Giảng dạy thích ứng; phân tích hiệu quả học tập; học tập cộng tác; học dựa trên bối cảnh; học dựa trên trò chơi; lớp học đảo ngược.

Thứ ba, giảng dạy thông minh - Smart Teaching Giảng dạy thông minh tức là sự kết hợp giữa giảng viên thông minh và sự tích hợp truyền thông - ICT trong giảng dạy. Khi việc giảng dạy và học tập được ứng dụng công nghệ thông tin một cách tối đa thì vai trò thẩm quyền của giáo viên trong lớp học sẽ có sự thay đổi. Khi đó, giáo viên không còn là người nắm giữ chìa khóa tri thức và người học có thể tiếp cận lượng tri thức vô tận qua Internet. Giáo viên sẽ là người giúp người học thành thạo những phương pháp để kiểm chứng tri thức trên Internet.

Thứ tư, khóa học e - Learning thông minh E-learning có những đặc điểm sau: Dựa trên truyền thông - ICT, cụ thể hơn là công nghệ mạng, kỹ thuật đồ họa, kĩ thuật mô phỏng… Hỗ trợ rất tốt cho phương pháp học truyền thống do có tính tương tác cao dựa trên công cụ đa phương tiện, tạo điều kiện cho người học trao đổi thông tin dễ dàng hơn cũng như đưa ra nội dung học tập phù hợp với khả năng và sở thích của từng người.

Thứ năm, trung tâm học liệu Trung tâm học liệu là mô hình thư viện tích hợp hệ thống công nghệ thông tin với cơ sở hạ tầng công nghệ số hiện đại. Trung tâm học liệu cũng có đầy đủ 4 chức năng như các thư viện truyền thống nhưng phát triển ở mức hiện đại hơn nhằm đáp ứng được các yêu cầu của môi trường giáo dục hiện đại. Trung tâm học liệu bao gồm, tài nguyên thông tin truyền thống như sách, báo, tạp chí, luận văn cao học, luận án tiến sĩ, đề tài nghiên cứu khoa học,… dạng bản in, các tài nguyên số như các cơ sở dữ liệu sách, báo, tạp chí,… dạng điện tử và các tài nguyên nghe nhìn khác. Quán triệt sâu sắc nghị quyết của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, phát triển khoa học, công nghệ, xây dựng chính phủ điện tử, chuyển đổi số quốc gia, ngày 20/12/2022, Quân ủy Trương ương ban hành Nghị quyết số 1657-NQ/TW “Về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới”; trong đó xác định: “Từ năm 2030, xây dựng hệ thống nhà trường Quân đội thông minh, hiện đại, có hệ thống bảo đảm, kiểm định chất lượng phát triển tương ứng, hoạt động hiệu quả,...”. Do đó, hiện nay, một số nhà trường Quân đội đã có sự chuyển mình trong định hướng xây dựng thành nhà trường thông minh, nhà trường nghiên cứu đạt trình độ khu vực và quốc tế; đặc biệt là các nhà trường được xác định là trọng điểm quốc gia như: Học viện Kỹ thuật Quân sự, Học viện Quân y…

Kể từ ngày thành lập 28/8/1998 đến nay, Lực lượng Cảnh sát biển luôn được Đảng, Nhà nước quan tâm về mọi mặt, từ định hướng trong lãnh đạo, chỉ đạo về cơ cấu tổ chức, biên chế, hoạt động đến đầu tư, mua sắm nhiều trang bị kỹ thuật, phương tiện, tàu thuyền hiện đại, đủ tầm vươn xa, bảo vệ chủ quyền, biên giới biển, đảo, duy trì, thực thi pháp luật, bảo vệ ngư dân làm ăn hợp pháp và thực hiện nhiều nhiệm vụ khó khăn khác. Nhằm thực hiện tốt quan điểm xây dựng Lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam “Cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại” rất cần xây dựng nguồn nhân lực có bản lĩnh chính trị tốt, năng lực, trình độ chuyên môn cao. Trong đó, vai trò của Trung tâm gắn với xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao cho Lực lượng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Thực hiện Quyết định số 1357/QĐ-BQP ngày 19/4/2018 của Bộ Quốc phòng và Quyết định số 757/QĐ-TM ngày 14/5/2018 của Bộ Tổng Tham mưu, Trung tâm Huấn luyện được nâng cấp thành Trung tâm Đào tạo và Bồi dưỡng nghiệp vụ Cảnh sát biển (Trung tâm), có tổ chức biên chế như các nhà trường Quân đội. Trong giai đoạn hơn 10 năm, kể từ ngày thành lập, bằng sự đoàn kết, cố gắng, nỗ lực, học hỏi, tập thể cán bộ, giáo viên, trợ giáo, nhân viên, chiến sĩ đã hoàn thành tốt các nhiệm vụ, trọng tâm là nhiệm vụ đào tạo, bồi dưỡng và nghiên cứu khoa học. Cụ thể, đã đào tạo 9 khóa nhân viên chuyên môn kỹ thuật trình độ sơ cấp, 10 khóa bồi dưỡng cho cán bộ Cảnh sát biển về kiến thức hàng hải và 8 khóa bồi dưỡng nghiệp vụ - pháp luật; tổ chức nghiên cứu, xây dựng 7 chương trình đào tạo, 3 chương trình bồi dưỡng; sưu tầm, tổ chức biên soạn, xây dựng các tài liệu chuyên ngành, đề tài nghiên cứu khoa học và hàng trăm bài giảng, giáo án huấn luyện thực hành. Đội ngũ nhà giáo đều áp dụng các phương tiện dạy học, công nghệ thông tin, công nghệ mô phỏng trong giảng dạy. 100% các chuyên ngành, môn học đều xây dựng hoàn thiện Bộ ngân hàng câu hỏi, đề thi kết thúc môn, đề thi tốt nghiệp cả lý thuyết và thực hành. Nhiều sáng kiến, cải tiến mô hình học cụ dạy học được triển khai rộng rãi trong công tác đào tạo, bồi dưỡng; qua đó làm tăng tính hiệu quả, trực quan, sinh động trong hoạt động giảng dạy.

Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn công tác đào tạo, bồi dưỡng, trong thời gian tới với xu thế phát triển không ngừng của khoa học công nghệ đặt ra đòi hỏi tất yếu cần nghiên cứu, xây dựng Trung tâm trở thành một trong các nhà trường Quân đội theo gợi ý xây dựng nhà trường thông minh có ý nghĩa quan trọng. Tuy nhiên, để đáp ứng định hướng xây dựng Trung tâm theo hướng nhà trường thông minh, cần phải nghiên cứu, chỉ ra những tồn tại, hạn chế cần nghiên cứu, khắc phục như sau: Chất lượng nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực khoa học và công nghệ còn chưa cao, tỷ lệ cán bộ có trình độ tiến sĩ, thạc sĩ còn thấp; Hệ thống cơ sở vật chất như phòng học, phòng hội thảo khoa học, phòng làm việc, thư viện... còn thiếu, xuống cấp, chưa có những trang thiết bị đủ hiện đại; Hệ thống công nghệ thông tin chưa đầy đủ, chưa tương xứng để xây dựng một nhà trường thông minh; Ngân sách đầu tư của trên cho hoạt động nghiên cứu khoa học còn ít.

Trong thời gian tới, để xây dựng Trung tâm theo định hướng nhà trường thông minh gắn với một nền giáo dục thông minh, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như sau:

Một là, đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, tư tưởng; công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, giáo viên đáp ứng xây dựng nguồn nhân lực khoa học và công nghệ chất lượng cao

Nhân lực là nhân tố quan trọng đối với mỗi tổ chức, trong đó có các nhà trường Quân đội nói chung và Trung tâm nói riêng. Chất lượng của nguồn nhân lực khoa học và công nghệ quyết định đến định hướng xây dựng Trung tâm thành nhà trường thông minh. Trước mắt, cấp ủy các cấp cần phát huy vai trò trong định hướng tư tưởng, xây dựng quyết tâm đến mọi cán bộ, giáo viên. Mỗi người phải nêu cao tinh thần tự học tập, đẩy mạnh nghiên cứu, nâng cao trình độ chuyên môn, tác phong công tác, không ngừng hoàn thiện bản thân sẵn sàng đáp ứng mọi yêu cầu phát triển của Trung tâm trong thời gian tới.

Đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ, giáo viên; chú trọng đào tạo, bồi dưỡng về học vấn, chức danh kết hợp dưới nhiều hình thức, tự đào tạo, gửi đi đào tạo, tập huấn, cử tham dự các hội nghị, hội thảo khoa học tại các nhà trường trong và ngoài Quân đội. Phấn đấu nâng cao tỷ lệ tiến sĩ, thạc sĩ tại Trung tâm trong những năm tiếp theo. Ngoài ra, triển khai đào tạo, bồi dưỡng về kỹ năng nghiên cứu khoa học hướng tới có nhiều đề tài nghiên cứu, nhiều công trình khoa học, các sáng kiến, cải tiến mô hình học cụ dạy học được thực hiện, có ứng dụng cao trong thực tiễn. Chú trọng đào tạo về phương pháp sư phạm cho các nhà giáo thông minh có khả năng thích ứng với sư phạm thông minh.

Hai là, đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng có tính chiến lược theo định hướng cơ sở hạ tầng thông minh

Một nhà trường thông minh cần có cơ sở hạ tầng thông minh, phù hợp. Trong đó, nghiên cứu, xây dựng các phòng học, trung tâm e-Learning, Multimedia, xưởng thực hành theo hướng mở, tương thích với nhiều đối tượng đào tạo. Tiếp tục triển khai mạng thông tin quân sự nội bộ, hệ thống mạng Internet không dây, hệ thống quản lý quyền truy cập nguồn tài nguyên đảm bảo bí mật, an toàn thông tin. Hướng tới đề xuất thành lập Ban công nghệ thông tin để đảm bảo tốt việc quản lý, điều hành, phân phối, chia sẻ thông tin.

Thư viện của nhà trường có vai trò quan trọng trong việc cung cấp những nguồn thông tin đã được chọn lựa, phân cấp, kiểm duyệt, hỗ trợ đắc lực để người học nâng cao khả năng tự học, tự nghiên cứu, tự cập nhật kiến thức. Vì vậy, nâng cao chất lượng thư viện tại Trung tâm là đòi hỏi khách quan gắn với yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Trong thời gian tới, cần tiếp tục bổ sung, cập nhật nhiều đầu tài liệu, sách, trang tin, tạp chí, đề tài, công trình khoa học… trong đó có cả bản in, các tài nguyên số hướng tới xây dựng thư viện số. Về con người, tiếp tục tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về quản lý thư viện; kiện toàn đội ngũ cán bộ, nhân viên thư viện, có hướng phối, kết hợp với cán bộ cộng tác viên, chuyên gia thông tin. Về cơ sở vật chất kỹ thuật thư viện, cần tiếp tục đầu tư, xây dựng quy mô lớn hơn, xây dựng hệ thống công nghệ thông tin, ứng dụng công nghệ thông minh trong hoạt động quản lý thư viện đảm bảo cung cấp tài nguyên số đa dạng, phong phú.

Ba là, lựa chọn, xây dựng công nghệ thông minh đáp ứng xây dựng nhà trường thông minh Một nhà trường thông minh cần có hệ thống công nghệ thông minh đi kèm, đây là công cụ và biện pháp để tối ưu hóa mục tiêu cần đạt được và cuối cùng là tăng hiệu suất của quá trình làm việc lên đáng kể trong một khoảng thời gian ngắn. Khác với giáo dục truyền thống, giáo dục hiện đại sẽ ứng dụng công nghệ mới một cách rộng rãi trong mọi hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học để thích ứng được với sự phát triển rất nhanh, mạnh của cuộc Cách mạng 4.0. Một số công nghệ thông minh có thể được lựa chọn và xây dựng trong thời gian tới gồm: Công nghệ nhận dạng tần số vô tuyến-RFID, Công nghệ IoT, Điện toán đám mây, Công nghệ mô phỏng, Công nghệ thực tế ảo và thực tế ảo tăng cường… Tuy nhiên, cần khẳng định rằng, để đầu tư, xây dựng một trong các công nghệ này là một thách thức lớn liên quan đến chủ trương, quan điểm, ngân sách đầu tư, khả năng đáp ứng của các nhà thầu và sự chuẩn bị về con người trong quản lý, vận hành, sử dụng.

Đối với Trung tâm, có thể lựa chọn xây dựng, phát triển công nghệ mô phỏng, công nghệ thực tế ảo và thực tế ảo tăng cường phục vụ một số nội dung sau: huấn luyện thực hành kỹ năng bắn với các loại súng bộ binh, 12,7mm, 14,5mm cho cán bộ, học viên thông qua các hệ thống trường bắn ảo; xây dựng hệ thống mô phỏng huấn luyện chiến thuật tàu giúp nâng cao chất lượng huấn luyện thực binh và khả năng chỉ huy, hiệp đồng của các đơn vị trên thực địa; xây dựng các hệ thống huấn luyện chỉ huy tham mưu nhằm tăng cường huấn luyện khả năng chỉ huy hiệp đồng của các bộ phận, đơn vị và triển khai một số hệ thống mô phỏng khác trong huấn luyện thực hành.

Việc lựa chọn xây dựng công nghệ mô phỏng, công nghệ thực tế ảo và thực tế ảo tăng cường sẽ giúp tiết kiệm thời gian, kinh phí, nguyên vật liệu, tránh được những trường hợp rủi ro, nguy hiểm trong điều kiện thực, giảm tác động xấu tới môi trường. Đồng thời giúp học viên tiếp xúc với vũ khí trang bị an toàn hơn hoặc trải nghiệm qua các môi trường huấn luyện phức tạp và nguy hiểm.

Tóm lại, nhà trường thông minh thể hiện sự tích hợp sáng tạo của các công nghệ tiên tiến, ứng dụng chuyển đổi số, hệ thống phần mềm và phần cứng thông minh, phương pháp sư phạm thông minh, giáo trình thông minh. Nhà trường thông minh là nơi mà tài nguyên được chia sẻ kết nối giữa giáo viên, nhà nghiên cứu và học viên một cách liền mạch không bị hạn chế bởi vị trí và khoảng cách. Như vậy, phát triển Trung tâm theo hướng nhà trường thông minh là một chủ trương lớn, phải có lộ trình thích hợp, có sự quyết tâm, đồng lòng của các cấp, các ngành; sự chuẩn bị tốt về nhân lực, tài lực, vật lực và tin lực; triển khai thực hiện theo từng giai đoạn, lâu dài với các dự án đầu tư trọng tâm, bài bản; tổ chức, quản lý hoạt động theo hướng công nghệ số và đáp ứng khả năng kết nối thông minh./.

Trung tá, ThS. NGUYỄN TIẾN DŨNG

Phó trưởng Khoa Tàu thuyền/Trung tâm ĐT&BDNV Cảnh sát biển

Tài liệu tham khảo:

1. Trần Danh Khải (2024), Học viện Lục quân xây dựng nhà trường thông minh, hiện đại theo Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW, Tạp chí quốc phòng toàn dân, tháng 7/2024.
2. Bùi Sơn Hà (2019), Xây dựng mô hình “nhà trường thông minh” đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ giáo dục và đào tạo trong thời đại cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư ở Trường Sĩ quan Thông tin, Cổng thông tin khoa học quân sự, truy cập tháng 3/2024.
3. Lê Huy Tuynh (2024), Mấy vấn đề về chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo ở các nhà trường Quân đội hiện nay, Tạp chí quốc phòng toàn dân, tháng 4/2024